شما اینجا هستید
اجتماعی » یک خطای بزرگ دیگر!

سد مخزنی چم شیر بر روی رودخانه زهره و در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران واقع شده است.
سد از نوع بتون غلتکی، با طول تاج ۷۲۰ متر و ارتفاع ۱۵۵ متر و حجم مخزن ۱.۸ میلیارد مترمکعب در حال تکمیل است. ظرفیت تولید برق نیروگاه ۱۷۵ مگاوات است. به نظر می رسد با افتتاح سد چم شیر، یک سد گتوند جدید به زودی به بهره برداری می رسد! چراکه ۷۰ درصد دریاچه روی سازند تبخیری گچساران واقع شده است. محدوده طرح به طور عمده از سازندهای گروه فارس به ویژه سازند تبخیری گچساران پوشیده شده است. محور سد روی آهک میشان قرار دارد. خواص تبخیری گچ/آنهیدریت موجب می شود که در تماس با آب، فشار و حرارت تغییر شکل بدهد. گچ و آنهیدریت منطقه نزدیک به سطح و در امتداد گسل ها و درز و ترک ها دچار انحلال شده و باعث ایجاد زمین کارستی که محدوده ای با غارها و حفره های زیرزمینی است، می شود. کارست می تواند سبب بروز مشکل در توانایی مخزن سد چم شیر در نگهداری آب شود. از آنجا که گچ مستعد انحلال سریع در هر مکانی است که گردش فعال آب های زیرزمینی در ارتباط با سولفات کلسیم است، ایجاد حفره های زیرزمینی و غار در آن معمول است. فروپاشی خودبه خودی غارهای جداگانه درنهایت منجر به فرونشست سطح زمین می شود. دو مشکل اساسی که به وجود می آیند، ناشی از ویژگی های حلالیت گچ و افزایش هیدراتاسیون آنهیدریت (برای تشکیل گچ) است. سولفات کلسیم در سراسر جهان یافت می شود؛ بنابراین این مشکلات در بسیاری از کشورها وجود دارد. گچ به عنوان پی سنگ با سنگ های دیگر تفاوت دارد؛ زیرا حفره ها تقریبا در هر عمقی در داخل توده گچی یافت می شوند که نتیجه مستقیم هوازدگی محلول در نزدیکی سطح و در امتداد ناپیوستگی یا ایجاد شبکه غارهای کارستی در تماس با آب های زیرزمینی هستند. هنگامی که تبخیر بیشتر از بارش جوی باشد، مواد معدنی رسوب می کنند. مشکل انحلال کانی های تبخیری به ویژه آنهیدریت در سازند گچساران در مخزن سد گتوند در ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر نیز وجود دارد. پس از پر شدن مخزن و ایجاد شیب هیدرولیکی، نشت آب از پایه های سد شروع می شود و افزایش می یابد.
فرض بر این است که آب های زیرزمینی موجود در لایه های گچی از قبل با نمک اشباع شده است؛ بنابراین نفوذ جدید آب شیرین از مخزن، آب اشباع اولیه را به سمت خروجی جابه جا می کند. مهم است بدانیم که در کجا این جابه جایی به پایان می رسد؛ زیرا این نشان دهنده نقطه ای است که فرایند انحلال با جایگزینی آب اشباع نشده به پایان می رسد. با ساخت سد و تغییر در شیب هیدرولیکی، با پر شدن مخزن، مقداری آب از زیر سد خارج می شود. اگر سنگ شناسی زیر سد شامل گچ و مواد قابل انحلال باشد، انحلال و فرسایش افزایش می یابد. درصورتی که امکان کارستی شدن -ایجاد غارهای آهکی بر اثر انحلال- در زیر سد وجود داشته باشد، پیامد مستقیم آن از بین رفتن بخش هایی از پی سنگ و افزایش دو نوع ریسک خواهد بود: افزایش نشت و کاهش ظرفیت باربری پی سنگ. انحلال سنگ های تبخیری که پایه های سد را تشکیل می دهند، مشکلات زیادی را در نقاط مختلف جهان ایجاد کرده است. ۱۰ مورد در ایالات متحده گزارش شده که در آن خسارت منجر به تعطیلی بهره برداری از سد شده است. مشکلات مشابهی از سد کامسکایا در روسیه، سد موصل در عراق و سد هوشیپو در چین نیز گزارش شده است. اسپانیا دارای بالاترین نسبت رخنمون های سطحی گچی در جهان است. به طور گسترده سازندهای زمین شناختی گچی ۲۱ درصد از مساحت اسپانیا را تشکیل می دهد. حدود ۹ درصد از این مساحت به سازندهای به شدت تبخیری مربوط است. انحلال باعث شکست های متعدد در زیرساخت های مهندسی مانند نشت از سدها، کانال ها و تونل ها و همچنین نشست در شریان های حیاتی خطی شامل جاده ها و راه آهن و… شده است. این امر عملیات و هزینه های تعمیر و نگهداری درخور توجهی تحمیل می کند.
در اسپانیا، بسیاری از سدهای ساخته شده بر روی طبقات حاوی گچ یا سایر سنگ های تبخیری نشت کرده اند. به دلیل وجود این سازندهای گچی، بسیاری از سدهای دیگر در مرحله امکان سنجی رد شده اند.
از سوی دیگر آسیب های ناشی از نشت در کانال ها مرتبا در این کشور تعمیر می شود. سازمان دهی اولین کنفرانس بین المللی بررسی آثار عمومی ساخت بر روی ژیپس (گچ) در سال ۱۹۶۲ با هدف بررسی همین مشکلات حدود ۶۰ سال پیش انجام شد.
فرایندهای انحلال کارستی و گچ درباره مخزن سد گتوند، بزرگ ترین مخزن روی رودخانه کارون، نیز وجود دارد. سد گتوند با مخزن بزرگ خود که در پایین ترین نقطه سری سدهای کارون قرار گرفته، می تواند وظیفه تنظیم آب برای پایین دست را به تنهایی برعهده بگیرد. این سد در تامین آب کشاورزی و آب شرب منطقه اثر و نقش دارد و همچنین برقی که تولید می شود، بیشترین میزان انرژی سالانه در بین نیروگاه های آبی را دارد. مخزن پنج میلیارد مترمکعبی و تولید ۴.۵ گیگابایت ساعت برق از مشخصات سد گتوند است. درباره محور گتوند موضوع سازند گچساران با برون زدهای نمکی، به ویژه کوه عنبل در ساحل رودخانه برون زدگی دارد. آیا نمی شد محور سد را پنج کیلومتر بالاتر برد تا مخزن روی کوه عنبل قرار نگیرد. پاسخی که سازندگان سد می دهند، این است: موضوع این جابه جایی از نظر توجیه اقتصادی باید نگاه شود. اگر محور سد جابه جا می شد و به بالاتر منتقل می شد، حجم ذخیره آب دریاچه کمتر می شد و ارزش آبی که از دست می دادیم، به مراتب بیشتر از هزینه مهار سازند گچساران بود. درباره سد چم شیر نیز سازند گچساران در مخزن با لایه های مارن، ژیپس و آنهیدریت و بین لایه های مارنی رخنمون دارد. کاوه ترابی و حیدری در دانشگاه بوعلی سینا همدان نشان دادند که بیشترین انحلال پذیری گچ با توجه به میزان نمک موجود در آن در محدوده سد چم شیر بین ۷۶ تا صد گرم در لیتر است. با افزایش غلظت نمک حل شده در آب، مقدار ثابت سرعت انحلال گچ بعد از آب گیری افزایش خواهد یافت. آنها برای حل مسئله انحلال بعد از آب گیری احداث پرده آب بند و پتوی رسی روی رخنمون های گچی و نمکی در مخزن سد را پیشنهاد کردند. اولویت ساخت سد، برای مهار و مدیریت آب و تولید برق، در محدوده خوزستان و منطقه پیرامون آن و تبعات آن، اگر در یک برنامه راهبردی برای توسعه پایدار سنجیده نشود، همچنان پروژه هایی مانند سد گتوند ادامه خواهد یافت. شرق

این مطلب بدون برچسب می باشد.

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید

کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است -
آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد -

هفته نامه پیوند ایرانیان | ایران ، خوزستان ، اهواز